Το μεγάλο μας χρέος (στην "αντίθετη" άποψη)
του Γιάνη ΒαρουφάκηΤο Κραχ του 1929, και η Κρίση που το ακολούθησε, είχαν τρία αποτελέσματα: Την κατάρρευση του κοινού νομίσματος της εποχής (του Κανόνα του Χρυσού), την σύνθετη παγκόσμια κρίση χρέους-ύφεσης και, τέλος, την διχόνοια - δηλαδή την κατάρρευση της δυνατότητας των ανθρώπων (εντός των χωρών και μεταξύ των πολιτών της ίδιας χώρας) να συνεννοούνται πολιτισμένα. Για αυτό τον λόγο πρέπει όλοι μας να είμαστε προσεκτικοί μετά το δικό μας 1929 (το 2008 εννοώ βέβαια): Να μην αφήνουμε να πάει χαμένη η οποιαδήποτε ευκαιρία καλοπροαίρετου διαλόγου και σύγκλισης απόψεων τόσο εδώ στην Ελλάδα όσο και εκτός.
Το ανησυχητικό των τελευταίων εβδομάδων είναι
η υπόθαλψη μιας ανούσιας και επικίνδυνης αντιπαράθεσης που δεν έχει ούτε λογική ούτε και λόγο. Παρατηρούμε (είμαι σίγουρος ότι το βλέπετε κι εσείς) μια πόλωση. Από τα κανάλια και τα blogs μέχρι και την συζήτηση σε αμφιθέατρα και στον δρόμο ακόμη, υπάρχει μια τάση αντιπαράθεσης μεταξύ των απόψεων (α) που θέτουν την Κρίση στο ευρωπαϊκό της πλαίσιο και (β) εκείνων που αναφέρονται στην Κρίση σαν κατ' εξοχήν ελληνικό πρόβλημα που οφείλεται στις κακοδαιμονίες της πατρίδας μας. Από αυτή την αντιπαράθεση πολύ γρήγορα προκύπτει και μια δεύτερη: Οι οπαδοί της (β) τοποθέτησης συχνά καταγγέλλουν τους ασπαζόμενους την (α) ως άτομα και συμφέροντα που δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα στην χώρα (και για αυτό κρύβονται πίσω από το επιχείρημα "Αν δεν βρει η Ευρώπη την λύση, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα εμείς") ενώ οι της (α) άποψης συχνά νιώθουν καχύποπτα απέναντι σε αυτό που θεωρούν είτε μια έφεση προς το αυτο-μαστίγωμα είτε (ακόμα χειρότερα) μια ατζέντα που εμπεριέχει κρυφές προσδοκίες για απορρύθμιση των λίγων κεκτημένων πολλών δεινοπαθούντων συμπατριωτών μας.
η υπόθαλψη μιας ανούσιας και επικίνδυνης αντιπαράθεσης που δεν έχει ούτε λογική ούτε και λόγο. Παρατηρούμε (είμαι σίγουρος ότι το βλέπετε κι εσείς) μια πόλωση. Από τα κανάλια και τα blogs μέχρι και την συζήτηση σε αμφιθέατρα και στον δρόμο ακόμη, υπάρχει μια τάση αντιπαράθεσης μεταξύ των απόψεων (α) που θέτουν την Κρίση στο ευρωπαϊκό της πλαίσιο και (β) εκείνων που αναφέρονται στην Κρίση σαν κατ' εξοχήν ελληνικό πρόβλημα που οφείλεται στις κακοδαιμονίες της πατρίδας μας. Από αυτή την αντιπαράθεση πολύ γρήγορα προκύπτει και μια δεύτερη: Οι οπαδοί της (β) τοποθέτησης συχνά καταγγέλλουν τους ασπαζόμενους την (α) ως άτομα και συμφέροντα που δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα στην χώρα (και για αυτό κρύβονται πίσω από το επιχείρημα "Αν δεν βρει η Ευρώπη την λύση, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα εμείς") ενώ οι της (α) άποψης συχνά νιώθουν καχύποπτα απέναντι σε αυτό που θεωρούν είτε μια έφεση προς το αυτο-μαστίγωμα είτε (ακόμα χειρότερα) μια ατζέντα που εμπεριέχει κρυφές προσδοκίες για απορρύθμιση των λίγων κεκτημένων πολλών δεινοπαθούντων συμπατριωτών μας.
Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι, ναι, υπάρχουν συμφέροντα που θα ήθελαν να μην αλλάξει τίποτα στην χώρα ή, για την ακρίβεια, να αλλάξουν όλα αρκεί να μην αγγιχτούν τα δικά τους συμφέροντα. Δεν έχω καμία αμφιβολία, ακόμα, ότι υπάρχουν και οι άλλοι που κόπτονται για τις διαρθρωτικές αλλαγές για να απλώσουν το παχουλό χέρι τους σε κάποια φιλέτα (θυσιάζοντας στην πορεία σημαντικά δημόσια αγαθά). Αν όμως κάνουμε το λάθος όσοι από εμάς/εσάς διαφωνούμε ειλικρινά και χωρίς υστεροβουλία να βλέπουμε ο ένας στον άλλον έναν από αυτούς τους βολεμένους ή λιμοκοντόρους, τότε αντί για διάλογο και σύγκλιση θα καταντήσουμε να αναλωθούμε σε αμοιβαίες καταγγελίες, σε χαρακτηρισμούς που γκρεμίζουν γέφυρες επικοινωνίας και, εν τέλει, θα αναχθούμε στους καλύτερους υπηρέτες της Νέας Διχόνοιας. Δεν πρέπει να πέσουμε σε αυτή την παγίδα.
Την περασμένη Πέμπτη, στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου, εδώ στην Αθήνα, παρουσιάστηκε το 'Κρίσης 'Λεξιλόγιο', το βιβλίο στο οποίο προσπάθησα να καταγράψω τους όρους της οικονομικής κρίσης. Βασικός ομιλητής ο Αλέκος Παπαδόπουλος με τον οποίο μας συνδέει φιλία, αμοιβαία εκτίμηση και αρκετή κοινή δουλειά. Με τον Αλέκο διαφωνούμε σε πολλά, όπως γνωρίζουν όσοι έχουν γνώση των απόψεων που καταθέτουμε τον τελευταίο καιρό. Ιδίως στο θέμα της Κρίσης εκείνος διατρανώνει ότι το πρόβλημα είναι ελληνικό ενώ εγώ, όπου σταθώ κι όπου βρεθώ, λέω ότι η Κρίση είναι ευρωπαϊκή. Εκείνος αναφέρεται συνέχεια στις κακοδαιμονίες της λούμπεν μικροαστικής σύνθεσης της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας της χώρας μας, εγώ σας κουράζω συνέχεια με τα τρωτά της αρχιτεκτονικής του ευρώ. Όμως, παρά την έντονη διαφωνία, ούτε κατά διάνοια δεν θα γύρναγε ο Αλέκος να με κατηγορήσει ως υποστηρικτή των κακώς κειμένων και, βέβαια, δεν υπάρχει περίπτωση να τον κατηγορούσα με την σειρά μου για ο,τιδήποτε. Γιατί; Επειδή ο ένας σέβεται τον άλλον απόλυτα. Τόσο απλά.
Γράφω τα παραπάνω επειδή θέλω να απευθύνω μια έκκληση σε όλους - τουλάχιστον σε εμάς εδώ στο protagon στο οποίο συνεισφέρουμε είτε ως αναγνώστες-σχολιαστές είτε ως αρθρογράφοι: Να ακολουθήσουμε (τουλάχιστον στην αρχή) αυτό που ονομάζω το Δόγμα της Διάθλασης (The Parallax View, αγγλο-ελληνιστί). Όπως είπα και στην παρουσίαση της Πέμπτης (για όποιον ήταν εκεί), ένα ραβδί φαίνεται σπασμένο όταν είναι ημι-βυθισμένο (και υπό γωνία) στο νερό. Αν παρατηρούσαμε το φαινόμενο για πρώτη φορά, και δεν είχαμε ιδέα περί διάθλασης, από όπου και να σταθούμε το ραβδί θα μας φαινόταν διαφορετικό (η κλίση του 'σπασίματος' αλλάζει καθώς μετακινούμαστε γύρω του). Κάθε μια από αυτές τις οπτικές θα έδινε 'λάθος' εικόνα. Όλες μαζί, όμως, αυτές οι οπτικές μας δίνουν την ευκαιρία (όχι και την εγγύηση) να γίνει ένα 'κλικ' στο μυαλό μας και να συλλάβουμε την αλήθεια: Το ραβδί δεν είναι στραβό αλλά το φως διαθλάται στην επιφάνεια του νερού.
Κάπως έτσι βλέπω την αντιπαράθεση των διαφορετικών οπτικών ως προς την φύση της Κρίσης. Ο Αλέκος Παπαδόπουλος (και όσοι από εσάς πρεσβεύετε ότι η Κρίση είναι προϊόν κατ' εξοχήν ελληνικών κακοδαιμονιών και πως για αυτό πρέπει εμείς οι ίδιοι να κάνουμε ό,τι πρέπει, με τις δικές μας δυνάμεις, για να την υπερβούμε) προσφέρει μια σημαντική οπτική. Από την δική μου μεριά η ευρωπαϊκή και διεθνής διάσταση που πασχίζω να αναδείξω ενισχύει στην κοινή μας συνείδηση με μια άλλη, χρήσιμη, οπτική. Το Δόγμα της Διάθλασης έχει το απλό σκεπτικό των συνεργειών, αντί για την αντιπαλότητα, των διαφορετικών (ειλικρινών) οπτικών. Η σύνθεση απόψεων, όπως εκείνης του Αλέκου και της δικής μου, είναι σημαντικότερη από το απλό άθροισμα των αρετών τους. Όμως η προοπτική των συνεργειών καταργείται με το που αρχίζει η αντιπαλότητα, η διχόνοια και η απόδοση άνομων προθέσεων στην 'άλλη' οπτική.
Θα πάρω δύο παραδείγματα για να μην μιλώ γενικά και αόριστα: Σε σχόλιο του προηγούμενου Δελτίου Κρίσηςμου, ο @Θανάσης γράφει: "φοβάμαι πως οι αρχικές κεϋνσιανές παραδοχές με τις οποίες συμφωνώ τείνουν να εκληφθούν ως προάσπιση του πελατειακού μοντέλου ανάπτυξης που ίσχυε ως σήμερα, να συνεχίσουμε δηλαδή το προηγούμενο πανηγύρι." Έτσι είναι. Όταν η καλοπροαίρετη συζήτηση υποκαθίσταται από προβολές στον 'άλλον' προθέσεων που δεν έχει, το Δόγμα της Διάθλασης παραβιάζεται και όλοι χάνουμε. Έρχομαι τώρα στο δεύτερο παράδειγμα: Στα δύο άρθρα του Γιώργου Προκοπάκη (εδώ και εδώ) με τα οποία μου ασκεί κριτική στις προσομοιώσεις μας της μελλοντικής πορείας του ελληνικού χρέους. Η αμφισβήτηση από τον ένα των υποδειγμάτων του άλλου αποτελεί ιερή υποχρέωση όλων μας, πόσο μάλιστα που τις τελευταίες δεκαετίες οι οικονομολόγοι έχουμε μετατραπεί στους ιδεολογικούς υπηρέτες των απεχθέστερων οικονομικών πολιτικών [ή, όπως μου έγραψε ένας άλλος σχολιαστής (ο @Niκος Δελαβογιας) "...στη δική μας γενιά οικονομολόγοι δεν έγιναν και τα καλύτερα μυαλά.., σας αντιμετωπίζουμε λοιπόν με καχυποψία...]. Άλλο όμως αυτό και άλλο η κατηγορία ότι η προσομοίωση του άλλου "λειτουργεί ως άλλοθι για την παραίτηση από... την πιεστική ανάγκη για ευρείες μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας." Εδώ παραβιάζεται το Δόγμα της Διάθλασης και αρχίζει η Διχόνοια. [Για την σύντομη απάντησή μου στην ένα κριτική του κ. Προκοπάκη καθώς και για το πρόγραμμα της προσομοίωσης που σας υποσχέθηκα, βλ. υστερόγραφο 1 παρακάτω.]
Κλείνω θυμίζοντάς σας ότι το σύνθημά μας εδώ στο protagon.gr είναι "ιστορίες για να σκεφτόμαστε διαφορετικά", σε αντιδιαστολή με το, σύνηθες, "ευκαιρίες για να σκεφτόμαστε τα ίδια και τα ίδια". Θα έχετε παρατηρήσει την άνεση με την οποία εμφανίζονται δίπλα-δίπλα άρθρα με εντελώς διαφορετικό μήνυμα, στυλ, άποψη. Ο καθένας μας φέρει την ευθύνη για αυτά που λέει μόνο αλλά όλοι μαζί φέρουμε την ευθύνη να μην υπηρετούμε την Μισαλλοδοξία και την Διχόνοια. Δεν είναι εύκολο αυτό. Στην Εποχή της Κρίσης τα συναισθήματα και τα πάθη είναι έτοιμα να πιάσουν φωτιά. Για αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, ακόμα και ανάμεσά μας, σε τούτες εδώ τις σελίδες. Προς αυτή την κατεύθυνση συνιστώ το Δόγμα της Διάθλασης. Νομίζω ότι θα βοηθήσει.
ΥΓ.1 Το πρόγραμμα της προσομοίωσης, το 'λάθος' και η πορεία του χρέους
Στο δεύτερο άρθρο του επί της προσομοίωσής μας, ο Γιώργος Προκοπάκης αμφισβητεί τις προβλέψεις της θεωρώντας ότι "...υπολογίζει τις «ταμειακές ανάγκες» χωρίς να συνεκτιμά τη μείωση του χρέους από τη εξόφληση χρεολυσίων". Πολύ απλά, δεν είναι έτσι. Το πρόγραμμά μας, όπως μπορείτε να δείτε κατεβάζοντάς το και 'παίζοντας' μαζί του, λαμβάνει ως δεδομένο ότι κάθε €10 δις αποκρατικοποιήσεων 'σβήνουν' περί τα €12 δις παλαιού χρέους. Γιατί; Επειδή τα ομόλογά μας πωλούνται κοψοτιμής στην δευτερεύουσα αγορά. Το default στο πρόγραμμά μας είναι ένας συντελεστής αγοράς 70%. Δηλαδή, θεωρούμε ότι το ελληνικό δημόσιο επανα-αγοράζει €100 χρέους με €70 από τα έσοδα των ιδιωτικοποιήσεων. Ο χρήστης όμως, αν θέλει, μπορεί να αλλάξει αυτό το ποσοστό και να δοκιμάσει ό,τι ποσοστό θέλει. Καλώ όσους ενδιαφέρονται (και τον κ. Προκοπάκη) να κατεβάσουν το πρόγραμμα πατώντας εδώ.
- Αμέσως θα γίνει από τον υπολογιστή σας η λήψη ενός zip file με την επωνυμία observatory_simulation.
- Πατήστε το για να ανοίξει η 1η σελίδα των παραδοχών της προσομοίωσης.
- Η πρώτη σειρά αφορά τις παραδοχές μας ως προς το ΑΕΠ. Υποθέτουμε σταθεροποίηση για το 2012 (0% μεγέθυνση του ΑΕΠ) και μια αναιμική μεγέθυνση κατόπιν (1% με 2%). Ο χρήστης μπορεί να βάλει ό,τι τιμές θέλει ώστε να δει τι αντίκτυπο έχουν οι διαφορετικοί ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ στην πορεία του χρέους.
- Η δεύτερη σειρά αφορά τα φορολογικά έσοδα τα οποία o χρήστης δεν μπορεί να αλλάξει. [Το πρόγραμμα τα υπολογίζει αυτόματα ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ο τρόπος υπολογισμού βασίζεται (α) σε μια οικονομετρική εκτίμηση (multiple regression) της σχέσης εσόδων και ΑΕΠ και (β) την υπόθεση μιας όλο και βελτιούμενης αποδοτικότητας των εφοριών, της τάξης του 2% ετησίως). Σε επόμενη έκδοση θα επιτρέπεται στον χρήστη να αλλάζει αυτό το ποσοστό.]
- Η τρίτη σειρά αναφέρεται στις συνολικές δημόσιες δαπάνες σε ευρώ. Ο χρήστης μπορεί να παρέμβει αλλάζοντας αυτά τα ποσά κατά το δοκούν. [Έχουμε εισάγει ως default ποσά που θεωρούμε ιδιαίτερα συντηρητικά (αν λάβει κανείς υπ' όψη του τον πληθωρισμό στις τιμές των αγαθών που αγοράζει το κράτος αλλά και στις κλιμακούμενες ανάγκες για επιδόματα ανεργίας όταν η ανεργία αυξάνεται).]
- Πατήστε 'Συνέχεια' για να περάσετε στην δεύτερη σελίδα
- Η πρώτη σειρά περιέχει τα επίσημα στοιχεία των αποπληρωμών προς τους δανειστές του δημοσίου. Αυτό που μπορεί να αλλάξει ο χρήστης είναι το επιτόκιο που καταβάλουμε στην ΕΕ για τα δάνεια από εκείνη (όχι όμως και του ΔΝΤ που δεν αλλάζουν). Το default που έχουμε βάλει είναι το 6% (για επταετή δάνεια, μετά την επιμήκυνση του Μαρτίου). Θα δείτε ότι αν το μειώσουμε στο 5,3% (όπως πιστεύει η Νέα Δημοκρατία ότι μπορεί να πετύχει με επαναδιαπραγμάτευση), τίποτα ουσιαστικό δεν αλλάζει. [Σημειωτέον ότι κάθε φορά που η ΕΚΤ αυξάνει το επιτόκιό της, πρέπει να το αλλάζουμε κι εδώ!]
- Η επόμενη και τελευταία γραμμή της 2ης αυτής σελίδας αφορά τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις υπό την υπόθεση ότι θα χρησιμοποιηθούν για την επαναγορά χρέους (debt retirement) με έκπτωση 30%. Ο χρήστης μπορεί να βάλει ό,τι ποσά θέλει (συνιστώ να ξεκινήσετε με €15 δις φέτος, €15 το 2012, €10 το 2013 και άλλα €10 το 2014) αλλά και να αλλάξει το 70% σε ό,τι άλλο θέλει. Χωρίς να ξεχνάμε ότι τα ποσά αυτά είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, έχει ενδιαφέρον να δούμε πόσο θα βοηθούσαν στην τιθάσευση του ποσοστού χρέους - αν έσπαγε ο διάβολος το ποδάρι του και επιτυγχάνονταν.
- Πατώντας το κουμπί 'συνέχεια', θα φτάσετε στην τρίτη και τελευταία σελίδα. Εκεί, έχετε την επιλογή του απλού Σεναρίου 1 με ή χωρίς το roll over που ζητούσε όλο αυτόν τον καιρό ο κ. Schauble. Αν θέλετε να υποθέσετε (και πάλι σενάριο επιστημονικής φαντασίας) ότι τα μισά ομόλογα ανανεώνονται με την λήξη τους (με επιτόκιο 6%) από τους δανειστές μας (το όνειρο της Γερμανίας, καθώς έτσι χρειάζεται να μας δανείσουν λιγότερα εκείνοι) απλά 'τσεκάρουμε' το κουμπί 'Μη αποπληρωμή των παλαιών χρεών 2012 και 2013 και αποπληρωμή τους σε 7 έτη με επιτόκιο 6%'. [Το πρόγραμμα σας δίνει την δυνατότητα, πατώντας το κουμπί 'παράμετροι δανεισμού' να αλλάξετε τόσο την διάρκεια όσο και το επιτόκιο των νέων ομολόγων.]
- Τέλος, πατάτε το κουμπί 'Εκτέλεση' και βλέπετε τα αποτελέσματα-προβλέψεις της προσομοίωσης για τα επόμενα έτη. [Σημειώστε ότι το γράφημα, προς το παρόν, λειτουργεί μόνο αν έχετε στον υπολογιστή σας εγκατεστημένο το παλαιό excel. Σε επόμενη έκδοση του προγράμματος, θα λυθεί κι αυτό το πρόβλημα.]
Χαρείτε το και για οποιαδήποτε σχόλιο, απορία κλπ στείλτε μήνυμα στο crisisobs@gmail.com (Και μια συμβουλή: Στην ακαδημαϊκή κοινότητα, πριν δημοσιεύσουμε κάπου ότι ο Χ έκανε λάθος υπολογισμούς, πρώτα εξαντλούμε τον επιστημονικό διάλογο με τον Χ και μετά, όταν πλέον ο διάλογος ολοκληρωθεί, δημοσιεύουμε όποια άποψη έχουμε.)
ΥΓ.2 Μια παράκληση προς δημοσιογράφους (της ΕΡΤ αλλά και γενικότερα)
Για να μην μπαίνουν στην δύσκολη θέση να πρέπει να με ξαναπαίρνουν στο τηλέφωνο, να μου πουν ότι νιώθουν απαίσια που η πρόσκληση... αποσύρεται, παρακαλώ τους δημοσιογράφους της ΕΡΤ, πριν μου τηλεφωνούν, να μιλάνε με τους διάφορους ιθύνοντές τους που κάτι παραπάνω μπορεί να γνωρίζουν. Όχι τίποτα άλλο αλλά για να μην νιώθουν τύψεις απέναντί μου κατόπιν εορτής.
Όσο για τους δημοσιογράφους άλλων καναλιών που θέλουν να βάλουν λέξεις στο στόμα μου (που δεν βάζω ποτέ), ίσως να ήταν καλύτερα (για εκείνους) να το κάνουν χωρίς να είμαι παρών. Οικονομία δυνάμεων (για όλους μας) στον καιρό της λιτότητας.
